SPF nedir?
Güneş koruma faktörü anlamına gelen “Sun Protection Factor” (SPF) ifadesi, ABD’de FDA tarafından güneş koruyucuların etkinliğini tanımlamak üzere benimsenmiştir. SPF, UV ışınlarının; güneş koruyucu tarafından korunan bir cildin, korumasız bir cilde kıyasla ne kadar sürede kızarmasına sebep olduğunu gösteren bir ölçüttür. SPF değeri arttıkça güneş koruması oranı artar. Belirli bir SPF’in etkinliği, güneşe maruz kaldıktan sonra ciltte görülen kızarıklık, tıbbi adıyla “eritem” seviyesi ile ölçülür. Ciltte görülen ilk kızartıyı oluşturmak için gereken UV enerjisi miktarına “minimal eritem dozu” (MED) adı verilir. SPF değerleri belirlenirken yapılan testte SPF yanlızca UVB radyasyonuna karşı korumayı gösterir.
SPF derecesi, hiçbir koruma olmadan cildinizin güneş yanığı olacağı sürenin kaç katı daha uzun sürede yanmadan güneşte kalabileceğinizi gösterir. Buna göre düz bir mantıkla normalde 5 dakika sonra cildiniz güneşten kızarmaya başlıyorsa, 50 SPF bir güneş kremiyle 5x50=250 dakika (4+ saat) güneşten yanmadan korunmuş olursunuz, değil mi? Aslında değil. Bu bilgi sadece teorik olarak doğrudur, çünkü SPF güneş ışınlarına maruz kalınan süreyle değil, maruz kalınan güneş ışını miktarıyla doğru orantılıdır ve güneş ışınlarının dozajını etkileyen başka faktörler de vardır. Bu faktörleri de göz önünde bulundurarak güneş kremi kullanımınıza önem vermekte fayda var.
SPF değeriyle ilgili, 100 - (100/SPF)= %UVB formülünü kullanarak, UV ışınlarının ne kadarını filtrelediğini göz önünde bulundurmak daha doğru bir yaklaşımdır. Yani 20 SPF derecesine sahip bir ürün 100 - (100/20)= 95 formülüyle UV ışınlarının %95’inden koruma sağlarken, 30 SPF yaklaşık %97’sinden, 50 SPF %98’inden korur. Ancak 100 SPF bile olsa hiçbir ürün asla %100 koruma sağlamaz, ancak %99 civarı koruma sağlar. Zaten 50 SPF üzerini hatasız şekilde test etmek çok zor olduğu için birçok ülkede 50-60 üzeri SPF değerleri yasaklandı, 50+ SPF şeklinde yazılabiliyor. Çünkü 100 SPF ibaresi, insanları tamamen korundukları yanılgısıyla güneşte daha fazla kalma davranışına yönlendiriyor.
Güneş ışınlarının yoğunluğunu etkileyen faktörler:
Coğrafya: Güneş ışınları Ekvator’a yakın bölgelerde en güçlü etkiyi gösterir.
Rakım: Yüksek rakımda UV ışınlarını emecek atmosfer katmanı daha ince olduğu için daha yüksek oranda UV ışınlarına maruz kalınır.
Mevsim: Dünya’nın Güneş’e olan açısı mevsimlerle birlikte değişim gösterir. Yaz aylarında güneş daha dik açıyla gelir ve UV radyasyonu artar.
Saat: UV radyasyonu, güneşin gökyüzünde en yüksek noktaya çıktığı öğle saatlerinde en yoğundur. Gün içinde sabah 10:00 ile öğleden sonra 16:00 arasında güneşin en güçlü olduğu saatler olarak kabul edilir.
Hava durumu: Bulutlar UV ışınlarını emebilirler, ancak hava bulutlu olduğunda bile güneş yanığı olabilirsiniz.
Yansıma: Kar, kum ve su gibi bazı yüzeyler UV ışınlarını yansıtabilir, bu yüzden bu koşullarda daha fazla UV ışınlarına maruz kalınır.
Maruz kalınan güneş enerjisini etkileyen faktörler:
Cilt tipi: Açık tenli kişiler, aynı koşullar altında koyu tenli kişilere göre daha fazla güneş enerjisi absorbe ederler.
Güneş koruması miktarı: Uygulanan güneş koruyucu miktarı, absorbe edilen güneş radyasyonunu da etkiler. SPF testlerinde belirlenen miktar cm2 başına 2mg olsa da, yapılan çalışmalar tüketicilerin gerçekte gereken oranın %20-50’si kadar güneş koruyucu uyguladığını gösteriyor.
Yenileme: Güneş koruyucuların etkinliği zaman içerisinde azaldığı için gün içinde yenileme yapmak çok önemlidir. Fiziksel aktiviteler, koşmak, terlemek, havlu vb yüzeylerle temas koruyucuyu ciltten silebilirken, yüzmek tamamen ciltten arındırabilir. Bu durumlarda hemen ardından korumayı yenilemek gerekir.
Güneş koruyucular amaçlarına yönelik olarak ikiye ayrılabilir: birincil güneş koruyucular ve ikincil güneş koruyucular. Birinci grupta temel amacı cildi güneşin zararlı etkilerine karşı korumak olan ürünler yer alırken, ikinci grupta içerisinde belli oranda SPF de bulunan nemlendiriciler, fondötenler vb yer alır, ancak buradaki SPF içeriği sadece ilave koruma olarak düşünülmeli, temel güneşten korunma aracı olarak algılanmamalıdır.
Güneş kreminin üzerindeki SPF derecesi, ürünün sizi UVB ışınlarından koruma gücünü gösterir. Eskiden UVA ışınlarının zararlı etkisi çok bilinmiyordu ve ürünlerde sadece SPF koruması vardı. Araştırmalar UVA ışınlarının güneş yanığında daha düşük etkisi olsa da uzun vadeli güneş hasarında çok etkili olduğunu gösterince, ürünlere UVA filtreleri de eklendi, ama piyasada hala sadece UVB koruması sağlayan ürünler var.